Α. Η παραλιακή ζώνη ως περιοχή ανάπτυξης και συγκέντρωσης δραστηριοτήτων
Η παραλιακή ζώνη αποτελεί από την αρχαιότητα σημαντικό τόπο ανάπτυξης και συγκέντρωσης δραστηριοτήτων.
Ο πατέρας των οικονομικών Άνταμ Σμιθ είχε τονίσει στο έργο του «ο Πλούτος των Εθνών» την μεγάλη σημασία των παραθαλάσσιων και παραποτάμιων περιοχών ως κέντρα ανάπτυξης λόγω της δυνατότητας εμπορικών δραστηριοτήτων διαμέσου του υγρού στοιχείου. Ιδιαίτερα για την Μεσόγειο Θάλασσα ανέφερε ότι τα έθνη αναπτύχθηκαν γύρω από αυτήν γιατί η Μεσόγειος Θάλασσα προσφερόταν ιδιαίτερα λόγω των καλών γεωγραφικών και καιρικών συνθηκών ως ένα εξαιρετικό μέσο για την εξερεύνηση του κόσμου και τη δημιουργία εμπορικών σχέσεων.
Κατά τις τελευταίες δεκαετίες αρκετά λιμάνια σε διάφορες πόλεις του κόσμου εγκαταλείφτηκαν μετατρέποντας ένα σημαντικό μέρος τους σε ζώνες περιβαλλοντικής υποβάθμισης και οικονομικού μαρασμού. Έκτοτε έχουν αναληφθεί από τους αντίστοιχους δήμους σημαντικές πρωτοβουλίες αναζωογόνησης των περιοχών αυτών με βάση την βιώσιμη αστική ανάπτυξη και την μόχλευση της δημιουργικής βιομηχανίας. Λαμπρά παραδείγματα τέτοιων επιτυχημένων αναμορφώσεων είναι στη Βαρκελώνη (που θα αναφερθούμε εκτενέστερα παρακάτω), στο Λονδίνο, στο Ρόττερνταμ, στο Κέιπ Τάουν, στη Νέα Υόρκη, στη Γιοκοχάμα, την Σιγκαπούρη και το Ελσίνκι.
Στην Ελλάδα η παραλιακή ζώνη των πόλεων λόγω της οικονομικής σπουδαιότητας που παρουσιάζει έχει αποτελέσει περιοχή σύγκρουσης συμφερόντων με συνέπεια να παρατηρείται έντονος χωρικός κατακερματισμός και αλόγιστη εκμετάλλευση των φυσικών πόρων. Οι αστικές αρχές έχουν τη δυνατότητα να αναμορφώσουν αυτές τις περιοχές χρησιμοποιώντας το χρηματοδοτικό εργαλείο της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης. Υπάρχουν και στην Ελλάδα επιτυχημένα παραδείγματα ανάπλασης παραλιακής ζώνης όπως στην περίπτωση της Νέας Παραλίας στη Θεσσαλονίκη. Το συγκεκριμένο βραβευμένο project των αρχιτεκτόνων Νικηφορίδη και Cuomo ολοκληρώθηκε το 2013 δημιουργώντας ένα νέο αρχιτεκτονικό τοπόσημο για το παραλιακό μέτωπο που αποτελεί σημαντικό πόλο έλξης για τους επισκέπτες και τους κατοίκους της συμπρωτεύουσας.Εικόνα 1: παραδείγματα αναπλάσεων παραλιακών περιοχών
α.Hollywood Beach Florida
Πηγή: http://www.floridashollywood.org/hollywoodbeachbroadwalk.aspx
β. Νέα Παραλία Θεσσαλονίκης
Πηγή: http://www.nikiforidis-cuomo.com/work/urban-design/3/1
γ. παραλία της Βαρκελώνης (Barceloneta)
Πηγή: http://www.broketourist.net/barceloneta-beach/
Β. Ο βιώσιμος τουρισμός ως βασικός παράγοντας ανάπτυξης των ακτών της Μεσογείου Θάλασσας
Η οικονομία στις ακτές της Μεσογείου θάλασσας εξαρτάται κατά σημαντικό μέρος από την τουριστική ανάπτυξη. Η περιοχή της Μεσογείου υποδέχεται πάνω από 255 εκατομμύρια τουριστών το χρόνο ή το 30% των τουριστικών αφίξεων παγκοσμίως και απολαμβάνει το 25% του εισοδήματος που απορρέει από τον παγκόσμιο τουρισμό. Όμως έχουν διαπιστωθεί σημαντικοί περιβαλλοντικοί και οικονομικοί κίνδυνοι που απορρέουν από την μαζική αστικοποίηση των παράκτιων περιοχών και την αλόγιστη χρήση των φυσικών πόρων. Ενδεικτικά θα αναφέρουμε ότι από τα 46.000 χιλιόμετρα ακτογραμμής της Μεσογείου έχουν οικοδομηθεί τα 25.000 χιλιόμετρα. Παράλληλα έχουν εμφανιστεί και άλλα ζητήματα που πρέπει να επιλυθούν όπως είναι η διαχείριση των υδάτινων πόρων, των μετακινήσεων και των απορριμμάτων στις τουριστικές περιοχές. Σοβαρό πλήγμα για τον τουρισμό ορισμένων χωρών της Μεσογείου (πχ Τουρκία, Αίγυπτος, Γαλλία) αποτέλεσαν τα τρομοκρατικά χτυπήματα και η πολιτική αστάθεια. Συνολικά για να υπάρξει βιώσιμη τουριστική ανάπτυξη στην Μεσόγειο πρέπει να λαμβάνεται υπόψη η διαχρονική προστασία του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος, η δίκαιη κατανομή του παραγόμενου πλούτου στις τοπικές κοινωνίες και η εξασφάλιση ασφάλειας και σταθερότητας..
Γ. Βασικές αρχές βιώσιμης αστικής ανάπλασης παραλιακών περιοχών
Σύμφωνα με τις βασικές αρχές ανασχεδιασμού των παραλιακών αστικών περιοχών πρέπει να ακολουθεί τα εξής βήματα:
1.Σχεδιάζουμε καταρχήν τον δημόσιο χώρο.
Για το σχεδιασμό του παράκτιου δημόσιου χώρου πρέπει να δημιουργήσει ένα δίκτυο καλώς συνδεόμενων, πολυχρηστικών δημόσιων χώρων. Με την αναζωογόνηση του δημόσιου χώρου επιτελείται το πρώτο βήμα για την προσέλκυση επενδύσεων.
2.Θέτουμε ως πρωταρχική προτεραιότητα το δημόσιο συμφέρον και στόχους που το εξυπηρετούν.
Η ανάπτυξη ιδιωτικών οικονομικών συμφερόντων πρέπει να υποτάσσονται και να προσαρμόζονται στο δημόσιο συμφέρον.
3.Χτίζουμε πάνω στην ήδη υπάρχουσα κατάσταση.
Λαμβάνουμε υπόψη βασικές υποδομές που υπάρχουν και είναι ανεκμετάλλευτες όπως βιομηχανικά κτίρια.
4.Δημιουργούμε ένα όραμα κοινότητας που πρέπει να εμπνεύσει το σύνολο των ενδιαφερόμενων μερών.
5.Συνδέουμε προορισμούς κατά μήκος του παράκτιου μετώπου δημιουργώντας μια ελκυστική διαδρομή.
6.Ενδυναμώνουμε τις δυνατότητες πρόσβασης ιδιαίτερα με δημόσια μέσα μεταφοράς.
7.Ισορροπούμε ανάμεσα στα περιβαλλοντικά οφέλη και τις ανθρώπινες ανάγκες.
Δ. Καλές πρακτικές βιώσιμης αστικής ανάπτυξης σε επίπεδο παραλιακών πόλεων. Η περίπτωση της Βαρκελώνης
Η Βαρκελώνη είναι από τις πόλεις πρωτοπόρους στην εφαρμογή στρατηγικών σχεδίων ανάπλασης, καθώς έχει σχετική εμπειρία από το 1990. Το σχετικό σχέδιο, συνδεόμενο με την είσοδο της Ισπανίας στην ΕΕ και με την ανάληψη από την πόλη της διεξαγωγής των Ολυμπιακών Αγώνων είναι γνωστό ως “μοντέλο Βαρκελώνης” (“The Barcelona model”).
Το “μοντέλο Βαρκελώνης” σηματοδότησε το πέρασμα από το μοντέλο των μικρού μεγέθους παρεμβάσεων και αναπλάσεων στο μοντέλο των μεγάλου μεγέθους επενδύσεων όχι μόνο από δημόσιους ή δημοτικούς φορείς αλλά και από ιδιωτικούς φορείς. Έχουμε λοιπόν συγχρηματοδοτήσεις και συνεργασίες δημοσίων και ιδιωτικών κεφαλαίων, γεγονός που συνεπάγεται ότι η λήψη αποφάσεων γίνεται πλέον με συνεργασία του κράτους και των ιδιωτικών φορέων ενώ η διαχείριση της διαδικασίας γίνεται από ανεξάρτητες αρχές. Τα χαρακτηριστικά του μοντέλου είναι:
α. η εφαρμογή του στρατηγικού σχεδιασμού
β. η εισαγωγή της έννοιας του πολιτισμού ως μοχλού οικονομικής ανάπτυξης
γ. η συμμετοχή του ιδιώτη επενδυτή στα έργα
Το συγκεκριμένο μοντέλο θεωρείται επιτυχημένο. Μάλιστα οι υποστηρικτές προτάσσουν ως κύριο επιχείρημα το γεγονός ότι οι Ολυμπιακές εγκαταστάσεις δεν περιήλθαν σε αχρησία μετά το τέλος των Ολυμπιακών αντίθετα με ότι συνήθως συμβαίνει .
Οι Ολυμπιακοί λοιπόν ήταν για την Βαρκελώνη μόνο η αφορμή. Οι στόχοι ήταν από την αρχή μακροπρόθεσμοι. Το ενδιαφέρον είναι ότι η Βαρκελώνη έχει ομοιότητες με την Καλαμάτα. Εκτός από τα προφανή κοινά στοιχεία εκείνο που πρέπει να τονιστεί είναι ότι η προκυμαία της χωρίζεται από την πόλη από το αυτοκινητόδρομο Β-10, όπως επίσης ότι το λιμάνι δεν χρησιμοποιείται και ήταν μια εγκαταλελειμμένη περιοχή με κενές αποθήκες, εργοστασιακά κτίρια και σιδηροδρομικές γραμμές.
Στην ανάπλαση που έγινε η προκυμαία ήταν το κλειδί και η ενοποίηση του λιμανιού και της θάλασσας με την πόλη ήταν ο στόχος ο οποίος επιτεύχθηκε. Το σχέδιο ήταν να εξασφαλιστεί η ανεμπόδιστη πορεία από την πόλη προς την θάλασσα και το αντίστροφο. Έτσι, έγιναν μια σειρά από επιτυχημένες παρεμβάσεις:
1.Ο αυτοκινητόδρομος Β-10 έγινε υπόγειος στο τμήμα που διανύει το λιμάνι
2.Η οδός La Rambla, πεζόδρομος πια, ενώνει τη θάλασσα με την πόλη
3.Μεταξύ των λιμανιών αναπτύχθηκαν νέες ακτές, γειτονιές και πάρκα
4.Η γέφυρα Rambla de Μar ενώνει την στεριά με τις αποβάθρες
5.Στο λιμάνι δημιουργήθηκε ένα εμπορικό κέντρο, ένα θέατρο και ένα εκτεταμένο δίκτυο πεζοδρόμων.
Το πετυχημένο μοντέλο της Βαρκελώνης συνεχίζεται και το 2000 όταν το Δημοτικό Συμβούλιο της Βαρκελώνης ενέκρινε την μετατροπή της εγκαταλειμμένης βιομηχανικής ζώνης Poblenou σε πόλο έλξης για νέες δραστηριότητες. Το «22@Barcelona» όπως ονομάζεται αυτό το νέο μεγαλόπνοο σχέδιο δημιούργησε μια νέα συμπαγή πόλη, όπου οι πλέον καινοτόμες επιχειρήσεις, τα κέντρα έρευνας, κατάρτισης και μεταφοράς τεχνολογίας σε εγκαταστάσεις έκτασης 145.000 m2, συνυπάρχουν με περιοχές κατοικίας (4.000 νέες επιδοτούμενες κατοικίες) και χώρους πρασίνου (114.000 m2). Με αυτό τον τρόπο διατηρείται η βιομηχανική κληρονομιά η οποία αξιοποιείται με τον καλύτερο τρόπο για τη δημιουργία ενός νέου μοντέλου πόλης όπου συνυπάρχουν αρμονικά μικτές δραστηριότητες.
Ακόμα και σήμερα η πόλη αποτελεί πρότυπο στρατηγικού σχεδιασμού. Το 2010 διαμορφώνεται το σχέδιο “Vision Βarcelona 2020” καθώς στις νέες οικονομικές συνθήκες που είχαν διαμορφωθεί παγκοσμίως διαπιστώθηκε η ανάγκη ενός νέου στρατηγικού σχεδίου με κύριο στόχο να γίνει η πόλη ηγέτιδα στην παγκόσμια οικονομία, ελκύοντας κορυφαίες επιχειρήσεις και επενδύοντας στην παροχή εξειδικευμένων υπηρεσιών και σε παράγοντες αληθινής οικονομικής ανάπτυξης.
Στο πλαίσιο αυτό οι πυλώνες για την δημιουργία ανταγωνιστικής οικονομίας είναι:
1.σύγχρονα συστήματα εκπαίδευσης, 2.αξιόπιστο και ευέλικτο σύστημα διοίκησης με προσανατολισμό στην ανάπτυξη 3.προτεραιότητα στην κοινωνία των πολιτών 4.συνδιαχείριση των projects από ιδιώτες και εκπαιδευτικά και ερευνητικά ιδρύματα 5.διαμόρφωση συστήματος αξιών μέσα από την αξιοποίηση των τοπικών αντιλήψεων και παραδόσεων σε συνδυασμό με τα νέα ιδεολογικά ρεύματα , έτσι ώστε να εκφραστεί ο ιδιαίτερος χαρακτήρας της πόλης. 6.Αξιοποίηση του brand name της πόλης έτσι ώστε να αποτελέσει πόλο έλξης των αρίστων σε όλους τους επαγγελματικούς χώρους.
Η Βαρκελώνη μιλάει την γλώσσα του μέλλοντος και θα μπορεί να διεκδικήσει τον τίτλο της έξυπνης πόλης : παντού υπάρχει wifi και η ενημερωτική ηλεκτρονική πύλη www.apps4bcn.cat παρέχει τις καλύτερες εφαρμογές πληροφόρησης για την πόλη όχι μόνο για τους τουρίστες αλλά και για τους κατοίκους.
Η Βαρκελώνη αποτελεί θετικό παράδειγμα για τις ελληνικές πόλεις που θα πρέπει να θέσουν τον στρατηγικό σχεδιασμό ως βασικό μέσο για την επίτευξη των στόχων της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης. Εάν θέλουμε να αντιμετωπίσουμε την κρίση πρέπει να θέσουμε ως στόχους την αειφορία σε επίπεδο κοινωνικο-οικονομικό αλλά και περιβαλλοντικό, την διαμόρφωση ενός μοντέλου ανάπτυξης που να συνδυάζει την παράδοση τόσο με την καινοτομία όσο και με τη γνώση και την αριστεία.